सीरियाची राजधानी दमास्कसच्या जवळील घौता प्रांतात रासायनिक शस्त्रांचा वापर करून सर्वसामान्य नागरिकांना आणि लहान मुलांना मारल्याचा आरोप सीरियाचे अध्यक्ष बशर अल-असद यांच्यावर होत आहे. या तथाकथित रासायनिक हत्यारांच्या वापराचा विरोध म्हणून मागील आठवड्यात अमेरिका, ब्रिटन आणि फ्रान्स या तीन देशांनी मिळून सीरियावर क्षेपणास्त्रे डागली. क्षेपणास्त्रांच्या या माऱ्यात सीरियातील रासायनिक साठे काही प्रमाणात नष्ट केल्याचे या देशांकडून सांगितले जात आहे. मात्र, कारवाईची वेळ आणि आवाका पाहता यातून नेमके काय सिद्ध झाले याबाबत प्रश्नचिन्ह उपस्थित होत आहेत. बलाढ्य देश आणि विविध घटकांचा राजकीय आणि लष्करी चिखल असलेल्या सीरियातील या संघर्षाचा रोख आता आठव्या वर्षी कुठच्या दिशेला चालला आहे हे समजावून घेणे आवश्यक आहे.
मार्च २०११मध्ये सरकारविरोधी निदर्शनांना हिंसक वळून लागून सुरु झालेल्या चकमकीचे रूपांतर एका यादवीत झालेले जगाने पाहिले आहे. असद यांना खुर्चीवरून खाली खेचायचा चंग बांधलेल्या विरोधकांना एकएक करून संपवीत असद यांनी आपली दहशत राखली आहे. गेल्या सात वर्षांमध्ये पन्नासहून अधिक वेळा असद राजवटीकडून रासायनिक अस्त्रांचा वापर झाला आहे. २०१३मध्ये याबाबतचा ठसठशीत पुरावा हाती असताना सुद्धा अमेरिकेचे तत्कालीन अध्यक्ष बराक ओबामांनी असद यांना कारवाईचा केवळ इशारा दिला. त्याला भीक न घालता, विरोधकांच्या ताब्यातील प्रांतांवर आपला कब्जा करताना असद यांनी त्यांचे अक्षरशः शिरकाण केले आहे. आज सुमारे पाच लाख लोकांच्या थडग्यांवर आपली खुर्ची नेटाने स्थिरावताना असद यांनी सीरियावर आपला ताबा सिद्ध केला आहे. रासायनिक शस्त्रांचा वापर केल्याचा ठपका ठेवत सीरियावर ट्रम्प यांनी हल्ला केल्याची या वर्षभरातली ही दुसरी घटना आहे. या दोन्ही हल्ल्यांत असद यांचे विशेष नुकसान झालेले नाही. त्यांच्या निर्ढावलेल्या कार्यशैलीत किंचितसा फरक पडणार नाही हे उघड आहे. पण, अमेरिकेचा पाठिंबा असलेल्या असद विरोधकांचे रशिया आणि इराणच्या मदतीने असद यांनी हाल केले आहेत. त्यांना सीरियात आता विरोधक नाही. त्यामुळे, ट्रम्प यांच्या अश्या एखाद्या हल्ल्याने त्यांना विशेष फरक पडणार नाही. या हल्ल्याच्या कित्येक पट मोठा विरोध आणि हिंसक जनांदोलन असद यांनी आरामात पचवले आहे. तसेच, या हल्ल्याला अमेरिकेच्या सवंग आणि सविस्तर धोरणाची जोड नाही. सीरियाच्या अनुषंगाने म्हणून कोणत्याही निर्णयप्रक्रियेत आता अमेरिकेला स्थान नसल्याचे स्पष्टपणे दिसत आहे.
सत्ता राखण्यासाठी आपण कोणत्याही थराला जाऊ शकतो याचा संदेश असद वारंवार अशा रासायनिक अस्त्रांच्या वापरातून देत आहेत. लष्करी वेढा, उपासमार, शाळा आणि इस्पितळांवर केलेल्या बॉम्बवर्षावात काही लाख लोकांचा जीव असद यांनी घेतला आहे. फक्त रासायनिक अस्त्रांच्या वापरानंतर असदविरोधाची भाषा करणारे पाश्चात्य देश त्यांच्या इतर जुलुमाबाबत बोलताना दिसत नाहीत. अमेरिकेने वेळीच आवर न घातल्यामुळे, असद यांच्या रूपात आपल्या डोळ्यांदेखत एक हुकूमशहा तयार झाला आहे. त्यांचे उरलेसुरले विरोधक खंगलेल्या अवस्थेत आता कोणताही उठाव करू शकतील असे दिसत नाही. असद यांना रशिया, इराण आणि आता तुर्कस्तानची भक्कम साथ आहे. या देशांची अमेरिकेच्या विरोधातील मोट येत्या काळाचा विचार करता निर्णायक ठरेल असा कयास आहे. १९७०पासून सीरियावर असद घराण्याचे मोकाट राज्य आहे. १९७० ते २०१८पर्येंत नऊ अमेरिकी अध्यक्ष नियुक्त झाले असताना, एकाही अध्यक्षाला आधी वडील हाफिज आणि आता त्यांचे पुत्र बशर अल-असद यांना आवरणे शक्य झाले नाही. घरच्या आघाडीवर इतर भानगडी बाहेर येत असताना आणि अध्यक्षपदाची फक्त तीन वर्ष उरलेली असताना ट्रम्प या जुनाट, किचकट प्रकरणात पडणार नाहीत हे अभिप्रेत आहे. मात्र, सीरियातील युद्धाच्या पहिल्या दिवसापासून असलेल्या धरसोड वृत्तीमुळे, अमेरिकेचे राजकीय आणि मुत्सद्दीस्वरूपाचे खूप नुकसान झाले आहे. असद, रशिया, इराण आणि तुर्कस्तान यांचा गट त्या प्रदेशात प्रभावी आणि व्यापक हालचाली करताना, त्याचा मोठा त्रास अमेरिकेला होणार आहे.
सुमारे दहा दिवसांपूर्वी जेव्हा ट्रम्प यांनी आपण सीरियामधून लवकरच काढता पाय घेणार असल्याचे बोलून दाखवले त्याच दिवशी अंकारामध्ये तुर्कस्तान, रशिया आणि इराणचे नेते सीरियाच्या भविष्याबाबत चर्चा करीत होते. सीरियाच्या युद्धात एकेकाळी महत्त्वाचा घटक असणाऱ्या अमेरिकेला आज पश्चिम आशिया आणि सीरियाच्या भविष्याचा विचार करीत असताना, हे देश हिंग लावून विचारत नाहीत हा अमेरिकेच्या गेल्या दीड दशकांतल्या गोंधळलेल्या परराष्ट्रीय धोरणाचा पराभव आहे. मोठ्या दिमाखात युद्धाची सुरुवात करून, नंतर ते अंगाशी येताच अर्धवट सोडून द्यायचे, ही अमेरिकेची खासियत राहिली आहे. ताज्या इतिहासात, अफगाणिस्तान, इराण, इजिप्त, सीरिया, लिबियामध्ये हा प्रकार प्रकर्षाने घडलेला दिसतो. या सर्व देशांमध्ये अमेरिकेच्या हस्तक्षेपानंतर शांतता नांदली नाही. २००३मध्ये इराकवर हल्ला केल्याच्या काही महिन्यांतच अमेरिकेचे तत्कालीन अध्यक्ष जॉर्ज डब्लू. बुश यांनी कार्य सिद्धीस गेल्याचे अभिमानाने सांगितले होते. २०११साली इराकचा डाव अर्ध्यावर सोडत बराक ओबामांनी अमेरिकी फौजेला मायदेशी आणले. २००३च्या बुश यांच्या त्या वक्तव्याला आता १४ वर्ष उलटून गेल्यानंतर सुद्धा इराक अस्थिर आहे. परवा, क्षेपणास्त्रे डागल्यानंतर ट्रम्प यांनी कार्यसिद्दीची तशीच छाती फुगवत, आपण वास्तवापासून किती लांब आहोत याचा परिचय जगाला नव्याने करून दिला आहे. रशिया, इराणने सीरियात मोकळेपणाने हातपाय पसरले असताना ट्रम्प यांच्या सीरियामधून निघायच्या घाईमुळे सीरियाच्या इराक होतो आहे. फुटलेल्या अशाच इराकमधून पंथीय हिंसाचाराचा आणि कट्टरवादाचा काळा काळ 'आयसिस' आणि इतर दहशतवादी गटांच्या रूपात आपण पहिला आहे. 'आयसिस'च्या विरोधात लढणारा सर्वात प्रभावी घटक समजला जाणाऱ्या कुर्दिश गटाला अमेरिकेच्या या निष्क्रिय पाठिंब्यामुळे तुर्कस्तान चेपत आहेत. त्यामुळेच, सीरियात फक्त क्षेपणास्त्रे टाकून ट्रम्प यांची जबाबदारी संपत नाही. त्यांच्या अशा निघण्याने रशिया, इराणला, तुर्कस्तान मोकळे रान मिळणार आहे. याचा फायदा घेत असद यांनी प्रमुख विरोधकांना संपवून वडिलोपार्जित राजवटीवर आपली मांड पक्की केली आहे. इराणमध्ये निवडून आलेले सरकार कार्यरत असले तरी आयतोल्लाह खामेनींचा शब्द अंतिम मानला जातो. निवडणुकीचे असेच मधाचे बोट लावत, राष्ट्रभावना जागी करून तुर्कस्तानचे अध्यक्ष एर्दोगन आणि रशियाचे अध्यक्ष पुतीन यांनी निर्विवाद सत्तेची आपली 'सोय' लावली आहे. वाटेत येईल त्याला निर्दयीपणे बाजूला फेकत त्यांनी आपापल्या देशांत लोकशाहीचा खुळखुळा केला आहे. असद यांच्या सीरियाची वाटचाल त्याच दिशेने सुरु आहे.
No comments:
Post a Comment